Een terugblik op de conferentie " Hergebruik in de bouwsector: Welke vooruitzichten?

HERGEBRUIK IN DE BOUW:

 

WELKE VOORUITZICHTEN?

 

FRANCO-BELGISCHE ERVARINGSUITWISSELING

 

Hergebruik is een term die erg in de mode is geraakt en op ieders lippen ligt.

De realiteit is dat hergebruik in termen van ontwikkeling vaak beperkt blijft tot demonstratieprojecten, maar nog geen wijdverbreid maatschappelijk model is. Er zijn technische, economische, culturele en zelfs milieubelemmeringen.

Gezien deze obstakels is het misschien geruststellend te bedenken dat recycling twintig jaar geleden nog met dezelfde problemen te kampen had.

De geboekte vooruitgang geeft dan een geruststellend vooruitzicht op een hergebruik.

 

 

Bellastock is een vereniging van experimentele architectuur die werkt aan de valorisatie van gebieden en hun hulpbronnen.

De activiteiten zijn uitgewerkt rond verschillende pijlers: hergebruik van expertise (onderzoek en bijbehorende studies), transitionele stadsplanning en -vormings (competentie en opleiding van betrokkenen).

Bellastock werd in 2006 binnen de Parijse-Belleville Architectuurschool opgericht door studenten, nu afgestudeerden, die het gebrek aan praktijkervaring in hun leerplan wilden goedmaken.

In de loop der jaren heeft Bellastock zijn activiteiten gediversifieerd door partnerschappen en samenwerkingsverbanden aan te gaan met Franse en internationale scholen, bedrijven, openbare instellingen en met alle partijen die betrokken zijn bij stads- en regionale ontwikkelingsprojecten.

 

Architectenbureau dat al 15 jaar actief is (individuele en residentiële woningen,...) en dat in zijn streven naar duurzaamheid tot de conclusie is gekomen dat de conjunctuurrem steeds terugkeert.

Het bureau heeft de wil om projecten uit te voeren die niet alleen gericht zijn op de "Euro"-waarde, maar ook op milieu- en maatschappelijke waarden.

De verandering begon 3 jaar geleden met een reflectie over hoe de verschillende aspecten van de circulaire economie te integreren in de projecten.

Er is een dynamiek op gang gebracht waarbij alle spelers in een bouwproject betrokken zijn om een follow-up van het ene naar het andere einde van het project te garanderen en om bepaalde obstakels te verwijderen.

Het tweede leven van een project wordt in aanmerking genomen vanaf de voorbereidende fases (bv. trappen die ontmanteld en hergebruikt kunnen worden).

Deelname aan het Be.Circular programma met het "Tomato Chili" concept, dat bestaat uit het creëren van hoogwaardige broeikassen met behulp van materialen (voorheen afval) van afbraak/bouwplaatsen en die 10 keer minder impact hebben dan de nieuwe tegenhanger.

 

Een in 2005 opgerichte organisatie die zich onder andere richt op materiaalstromen en de werking van de „materiaal" economie.

Sinds 2004 zijn er veel verschillende rollen aangenomen:

- design (interieurprojecten die echte laboratoria zijn),

- bijstand in verschillende stadia van een project (aan de projecteigenaar, ontwerpers of bedrijven) over kwesties in verband met hergebruik, op verschillende schalen (inventarisatie voor de sloop, organisatie van procedures,...)

- deelname aan culturele debatten

- onderzoek op basis van openbare of particuliere financiering

- afbraak (Rotor DC met eigen rechtspersoonlijkheid) en dus een leverancier van materialen

 

 

De projecteigenaar kan een voorstander zijn van hergebruik maar is vooral geïnteresseerd in een mogelijk economisch voordeel.

Het is dan belangrijk om aan te tonen dat het belang elders te vinden is en tegelijkertijd te streven naar een economisch evenwicht.

Aangezien de trend naar een verplichte vermindering van de hoeveelheid afval is, is het vanaf vandaag alleen nog maar tijdbesparend voor morgen!

De architect of projectmanager kan ook meedenken en positief reageren.

 

Bepaalde vooropgezette ideeën blijven bestaan (hergebruik voorbehouden aan doe-het-zelvers of uiterst luxueuze stukken): tussen deze twee uitersten ligt een heel spectrum aan mogelijkheden.

In de meeste gevallen liggen de totale kosten dicht bij het nieuwe equivalent.

De economische strategie van hergebruik is intrigerend omdat er minder wordt uitgegeven aan de materialen zelf dan aan de waarde van de voorbereidings- en uitvoeringswerkzaamheden.

Hergebruik is een goed voorwendsel om vraagtekens te zetten bij de huidige praktijken: de kosten van arbeid en materialen in de bouwsector zijn absoluut grensoverschrijdend.

Zo kan het vragen aan een ondernemer om een onderscheid te maken tussen de prijs van de levering en de uitvoering ervan de vervanging door elementen van hergebruik vergemakkelijken, maar dit is een oefening die soms ingewikkeld is of zelfs onmogelijk op dit moment.

Hergebruik opent de doos van Pandora voor prijsafspraken in de bouw.

 

Er is noodzakelijkerwijs overleg over de te hergebruiken elementen: de vraag is snel beantwoord als het gaat om elementen met een hoge toegevoegde waarde, maar wordt gecompliceerd voor "afval" dat in eerste instantie geen waarde heeft.

Om deze materialen te hergebruiken zijn er verschillende strategieën, die elkaar aanvullen wat betreft de beschikbare volumes:

- waarde aan het materiaal toe te voegen, zodat het een reële economische waarde heeft

- een waarde aan het materiaal toekennen die gelijk is aan 25% van de prijs van het nieuwe materiaal

- materialen aan gemeenschappen doneren

De uitdaging bestaat erin om tot schaalvergroting te komen en uit de uitzondering te geraken: er moeten stimulansen worden gegeven.

De visie mag niet strikt economisch zijn, maar moet voldoen aan maatschappelijke waarden.

Hergebruik kan ook een kans zijn om de betrokkenheid van een bedrijf bij het milieu en de maatschappij te tonen.

 

Implementatie van de middelendiagnose die het mogelijk maakt om het materiaal in zijn eerste leven op een zeer technische manier te karakteriseren (een soort uitbreiding van de afvaldiagnose).

Deze diagnose redt stoffen uit hun afvalstatus door de "stoffen in hun eerste leven" en "gebruiksgebieden in het tweede leven" te paren.

De typering in het eerste leven heeft betrekking op aspecten zoals het type-gebruik, de locatie (binnen, buiten, enz.), de hoeveelheden, de technische kenmerken, de dichtheid, enz. Het toepassingsgebied in het tweede leven omvat bijvoorbeeld: de reglementaire en normatieve context die van toepassing zal zijn op de uitvoering, de opslagvoorwaarden, de toepassingsvoorwaarden, de complexiteitsniveaus, de vereiste laboratoriumtests,... Deze identiteitsfiche wordt op het operationele niveau aangevuld met een etiketteringssysteem dat de traceerbaarheid van de materialen garandeert.

Deze instrumenten worden gebruikt in de dialoog met de verzekeringen van de aanbestedende dienst, de controlebureaus,... om de controle van het materiaal (oorsprong en bestemming) te certificeren.

 

Het bureau besliste om zich te engageren in het hart van het proces en de confrontatie aan te gaan met de deconstructie van het materiaal, het transport ervan, de voorbereiding ervan,... Deze aanpak levert veel op in de relatie tussen de architect en de aannemer en laat toe om op een andere manier te werk te gaan.

Vandaag de dag zijn er op alle niveaus belemmeringen: op het niveau van administraties die niet klaar zijn, of bedrijven met een personeelsbestand dat ook niet klaar is.

Fouten zijn toegestaan, maar tegelijkertijd zijn er veel positieve dingen mogelijk als iedereen samenwerkt.

 

Het technische aspect is slechts één van de ingrediënten van de combinatie die de mogelijkheid biedt om een element te hergebruiken.

Techniek is vaak een factor die wordt aangehaald, maar in werkelijkheid verbergt het vaak andere soorten beperkingen die niet strikt technisch zijn (verzoek onbegrepen door een ingenieur, tijdgebrek,...).

Als er tijd en middelen beschikbaar zijn, is het daarom zeer zeldzaam dat de technische beperkingen blijven bestaan.

Logistieke, economische of organisatorische kwesties staan vaak voorop.

Technische beperkingen worden vaker aangetroffen in het afbraakstadium (soms onmogelijk gemaakt door de manier waarop ze worden uitgevoerd).

Daarom zijn zaken als het gemak van demontage een integraal onderdeel van de inventarisatie van potentieel herbruikbare artikelen.

 

Dit is een valse vraag, omdat het gaat om het op de markt brengen van producten, als er geharmoniseerde technische normen voor dat product bestaan.

Deze markering garandeert geenszins de geschiktheid voor gebruik van een product.

Het zijn veeleer de databladen of prestatieverklaringen (met betrekking tot de uitvoeringseisen) die deze garanties bieden.

Tot slot komt deze enorme kwestie van de CE-markering in sommige projecten alleen veel concreter naar voren, en wel van geval tot geval.

Als men bijvoorbeeld het hergebruik van isolatie in scheidingswanden overweegt, is het zaak om de warmtegeleidingscoëfficiënt te kennen en te zorgen voor compatibiliteit met de eisen.

Een laboratoriumtest heeft het probleem opgelost.

Deze aanpak is interessanter dan een te brede benadering van het probleem.

 

Bij de afbraakwerken in het hart van Brussel in een kantoortoren uit de jaren '60 (puur functionele architectuur) werden elementen geïdentificeerd die geen structurele functie hadden

Een hypothese is dat de sectoren van de steengroeven en de metallurgie, die de architecten (terecht) als materiaalspecifiërende instanties beschouwen, deze laatsten hebben overtuigd om sierelementen te integreren om meer materialen te laten doorstromen.

Vandaag moeten we opnieuw de prescriptieve en ethische rol van de architect op ons nemen, ditmaal met het oog op de integratie van elementen van hergebruik.

 

De opleiding van architecten moet de aspecten van het hergebruik integreren.

Dit begint te gebeuren met workshops over het gebruik van deze materialen, wat zeer bemoedigend is.

Tijdens de ontwikkeling van een project is de architect op zoek naar garanties voor zijn opdrachtgevers.Daarom is het belangrijk om elementen te vinden die voldoende zekerheid bieden (labels, technische informatiebladen of andere)

De rechtvaardiging van de technische capaciteit van een element blijft essentieel en er moet nog veel werk worden verricht vanuit het oogpunt van de acceptatie door de verzekeringsmaatschappijen.

 

Architecten worden steeds vaker gevraagd om anders te ontwerpen, d.w.z. om gebruik te maken van de middelen die in een gebied beschikbaar zijn, wat betekent dat er ook een zekere flexibiliteit in het voorschrijven moet worden geaccepteerd.

De overweging moet echt betrekking hebben op de manier waarop men met bepaalde materiële, maar ook menselijke middelen deel kan uitmaken van een gebied.

 

Nieuw Interreg-project (FCRBE) dat met name tot doel heeft zichtbaarheid te geven aan de deelnemers op het projectgebied, maar ook om instrumenten te ontwikkelen en te valideren door middel van het toezicht op proeflocaties in de afbraak- en bouwsector.

 

Veel meubel- en interieurprojecten, maar ook het belang om met architectonische projecten voor de bouw naar een andere schaal te verhuizen.

Dit wordt bereikt met een bouwplaats die bestaat uit een gebouw van 7000m², die alle deelnemers en het stedelijke metabolisme op de proef zal stellen.

Het vraagstuk van hergebruik is een uitstekende manier om te evolueren naar markten die een reële toegevoegde waarde hebben (niet alleen financieel).

Het is interessant dat de principes van de circulaire economie en hergebruik al in de jaren zeventig van de vorige eeuw door sommige ingenieurs en architecten zeer goed zijn uiteengezet en dat de huidige dynamiek niet meer is dan de terugkeer van een beetje gezond verstand.

 

Het gaat erom de vraag te stellen waarom we aan het slopen zijn: beslissingen worden soms overhaast genomen en het zou echt mogelijk moeten zijn om verderop in de afbraakfase zelf in te grijpen.

DEEL III

SAMENWERKING TUSSEN PUBLIEKE, PRIVATE, ASSOCIATIEVE EN ACADEMISCHE BETROKKENEN BIJ HET ONTWIKKELEN VAN AMBITIEUZE PROJECTEN OP HET GEBIED VAN HERGEBRUIK.

 

Bij dit project, geïnitieerd door "Plaine Commune", is een groot aantal publieke en private partijen betrokken.

Het idee is om een nieuw model van ruimtelijke ordening op te zetten voor de "Plaine Commune" (Aubervilliers, Epinay-sur-Seine, L'île-Saint-Denis, Saint-Denis, La Courneuve, Pierrefitte-sur-Seine, Saint-Ouen, Stains, en Villetaneuse) gedurende 3 jaar.

Enkele belangrijke cijfers:

- 40 MT van de "voorraden" van materialen op het grondgebied die per jaar worden gegenereerd

- Tegen 2050 zal 40% van het grondgebied gemuteerd zijn

- 4.200 te bouwen woningen per jaar

- 4 MT van inkomende en uitgaande stromen, waarvan 1/3 voor de bouwsector

Het stedelijk metabolisme zal geïnteresseerd zijn in alle soorten stromen die een gebied binnenkomen en verlaten (bijvoorbeeld: materialen, voertuigen, arbeid...).

Het doel is om een antwoord te geven op de grote vraagstukken van de sociaal-ecologische transitie in de bouwsector.:

- Beperking van het verbruik van nieuwe materialen

- De hoeveelheid afval op gebouwniveau verminderen

- Vermijden van behandelings- en transportkosten van afval

- Vermindering van de stroom van vrachtwagens

- Afval beschouwen als een hulpbron

- Bevordering van de lokale werkgelegenheid

Deze innovatieve en experimentele aanpak draait om 5 polen:

- Synergie tussen locaties op basis van 30 proeflocaties, geselecteerd door middel van een gezamenlijke diagnose in samenwerking met projectmanagers die in het gebied actief zijn.

- Ondersteuning van de inzet van lokale kanalen voor het hergebruik van bouwmaterialen

- Opzetten van sorteer-, opslag- en resource recovery-platforms op locatie

- Een numeriek instrument ontwikkelen om stortingen zichtbaar te maken en rekening te houden met de externe effecten die worden veroorzaakt door de geïmplementeerde benadering van de circulaire economie.

- Ondersteuning van de ontwikkeling van de vaardigheden van de lokale betrokkenen, aan de kant van de opdrachtgevers en de bedrijven, door middel van opleidingen, bezoeken en conferenties.

Dit project vereist de organisatie van de samenwerking tussen alle lokale betrokkenen, met name tussen de "traditionele" en industriële betrokkenen van de bouw- en openbare werkeneconomie en de betrokkenen van de sociale en solidaire economie, met inbegrip van de mensen die zich in het integratieproces bevinden.

De ambitie is om de band tussen deze bedrijven en de mensen die het meest in moeilijkheden verkeren in het gebied weer op te bouwen.

De uitgevoerde acties zijn er dus op gericht om deze betrokkenen in de bouw- en afvalbeheersector te sensibiliseren, te ondersteunen en te helpen bij het herbekijken van hun handelswijze:

- Publieke en private projecteigenaren, om hergebruik, terugwinning en recyclage in hun markt voor te schrijven.

- De opdrachtgevers, om leiding te geven, om de gedachte van de opdracht te respecteren, en om de wetgeving na te leven.

- Afvalbeheerders, om diensten aan te bieden die aangepast zijn aan de karakteristieken van de bouwplaatsen en de materiaalstromen

- Dienstverlenende bedrijven, voor de operationele implementatie van synergieën en de organisatie van de logistiek.

- Ontwerpers, om hergebruiksmogelijkheden zo vroeg mogelijk op te nemen.

 

Een aanpak voor de planning en optimalisatie van het middelenbeheer werd getest op 30 stedelijke sites.

De selectie van de sites is zo ontworpen dat ze verschillende typologieën omvat (sociale huisvesting in de jaren 50 en 70, huisvesting in het begin van de 20e eeuw, tertiaire sector, openbare gebouwen).

Van daaruit werd de "stadsmijn" gekarakteriseerd in termen van hoeveelheden.

Een middelendiagnose heeft terugkerende afzettingen en potentiële synergieën op al deze proeflocaties (zenders en ontvangers) geïdentificeerd.

Ten tweede werden de projecteigenaars, om het potentieel van hergebruik- en recyclingkanalen te activeren, ondersteund bij de operationele implementatie van hergebruik en het creëren van synergieën tussen locaties.

De sectoren zullen kunnen worden ingezet dankzij materiaalafzettingen die een bepaalde kritische massa bereiken, maar ook dankzij de organisatie van de platforms en de aanpassing van het personeelsbestand.

Daarom was het noodzakelijk om de potentiële projectleiders te identificeren en hen vervolgens te ondersteunen bij de organisatie van de prioritaire sectoren.

Er is daarom een benchmark uitgevoerd met betrekking tot de reeds bestaande platforms, met als bijkomend doel een specifiek instrument voor het project te creëren.

Hierdoor kunnen beslissingen over de hergebruikskanalen worden genomen in functie van de configuratie van de werkplekken.

Deze inventarisatie op het Franse grondgebied heeft het ook mogelijk gemaakt om in samenwerking met de gemeenten een lijst van eisen op te stellen.

Nu al kan worden vastgesteld dat het project het gebied stimuleert aangezien de openbare bedrijven verschillende aanbestedingen hebben uitgeschreven die ons in staat zullen stellen een zeer concrete fase van de acties in te gaan.

 

SANDRINE TONNOIR, ZINNEKKE (BEL)

De vereniging Zinneke is belast met de coördinatie van het sociaal en artistiek werk in het hele Brusselse Gewest.

Op elke biënnale organiseert de vereniging een uitwisseling en samenwerking tussen verschillende groepen: verenigingen, scholen, kunstenaars, inwoners,... met als resultaat de "Zinneke-parade".

Deze activiteiten vereisen uiteraard een plek om elkaar te ontmoeten en te werken om duurzaam te zijn.

Vier jaar geleden heeft de vereniging haar intrek genomen in gebouwen die door de Stad Brussel ter beschikking werden gesteld en heeft zij steun gekregen van het FEDER-fonds voor de renovatie ervan.

Het was een kans voor Zinneke om een nieuwe fase in haar geschiedenis in te gaan en het tot dan toe beoefende nomadisme op te geven.

Het gebouw in kwestie is een voormalig industrieterrein in de wijk "Masui".

De vereniging zal niet de hele ruimte permanent in beslag nemen: één van de doelstellingen van het renovatieproject was om de lokalen het hele jaar door toegankelijk te maken voor verschillende doelgroepen, om zo de bezetting van het gebouw te maximaliseren.

Zinneke is de opdrachtgever van deze renovatie en heeft verschillende ambities, waaronder het respecteren en instandhouden van het bestaande en het bewonen.

Zo werd besloten om het gebouw van de voormalige conciërgewoning op het terrein te houden, terwijl sloop de eerste optie was die door de architecten werd overwogen.

Evenzo moest bij de ontwikkelingskeuzes rekening worden gehouden met de wens om alle bomen op het terrein te behouden, waardoor het een aangename ruimte in het hart van de stad wordt.

Aangezien de opwaardering van de 2800m² grote site met een beperkt budget moest worden uitgevoerd was het in situ hergebruik van zoveel mogelijk elementen een vanzelfsprekende keuze.

De vereniging ging verder door van de site een proefproject te maken in het hergebruik van materialen: de bronnen werden vermenigvuldigd om zoveel mogelijk hergebruikte elementen te integreren.

Deze nieuwe ambitie moest worden vertaald in plannen, specificaties en werkdocumenten.

De verschillende soorten materialen worden geïntegreerd in de workflow, wat leidt tot een nadenken over het toekennen van een prijs.

De kosten van levering en installatie zijn dus verdeeld, wat soms problemen oplevert voor bedrijven die prijsopgaven doen.

Er zijn minstens drie gevallen:

Materialen die op de site aanwezig zijn en die kunnen worden beschreven (direct geïntegreerd in het bestek)

- Standaardmaterialen op de markt voor hergebruik waarvan de beschrijving bekend is

- Mogelijkheden met betrekking tot afbraaklocaties (onzekerheid)

Op de site werd een tentoonstelling georganiseerd om de beschikbare en herbruikbare materialen te demonstreren en aan bedrijven te presenteren met het oog op hergebruik.

Kandidaten waren dus in staat om zich vertrouwd te maken met de aard van deze materialen en om te leren over de uitgevoerde voorbereidende stappen.

Binnen het bestek is onderhandelingsruimte voorzien om tot uitdrukking te brengen dat een nieuwe levering te allen tijde kan worden vervangen door een hergebruikselement.

Dit werd geformaliseerd door een specifieke herzieningsclausule.